System Żywnościowy poza priorytetami Komisji Europejskiej

Metoda małych kroków blokuje transformację systemu żywnościowego

Green REV Institute, jako zaledwie jedna z 10 organizacji pozarządowych wchodzących w skład Platformy ds. dobrostanu zwierząt Unii Europejskiej (EU Platform on Animal Welfare), uczestniczyła w dniach 16-17 października w 18. posiedzeniu tego ciała. Platforma została powołana przez Komisję Europejską w celu promowania dialogu i wypracowywania wspólnych rozwiązań między stroną decyzyjną, biznesem, społeczeństwem obywatelskim i stroną naukową w kwestiach szeroko związanych z dobrostanem zwierząt.

Kluczowym tematem, który został umieszczony w agendzie przez organizacje pozarządowe była rewizja prawa UE o dobrostanie zwierząt. Czym jest rewizja? To proces aktualizacji przestarzałych przepisów (często mających ponad 20 lat) obejmujących m.in. dobrostan zwierząt tzw. hodowlanych podczas transportu, czy zabijania zwierząt na potrzeby produkcji żywności zwierzęcej. Rewizja miała być odpowiedzią na aktualną wiedzę naukową, oczekiwania etyczne i społeczne, w tym na Europejską Inicjatywę Obywatelską „End the Cage Age”. Dla wielu organizacji prozwierzęcych i promujących transformację żywnościową, reforma ta była szansą na rozpoczęcie systemowej zmiany, która także zabezpieczyłaby prawo konsumentów i konsumentek do rzetelnej informacji oraz dostępu do zdrowej i bezpiecznej żywności.  Green REV Institute, który od ponad dekady aktywnie uczestniczy w europejskich i globalnych debatach dotyczących żywności, klimatu i sprawiedliwości społecznej, złożył w lipcu br. skargę do Europejskiej Rzeczniczki Praw Obywatelskich, Emily O’Reilly, w sprawie opóźnień i braku przejrzystości ze strony Komisji Europejskiej w pracach nad prawem dotyczącym zrównoważonych systemów żywnościowych. Zgodnie z treścią otrzymanej w sierpniu odpowiedzi Rzeczniczka podjęła interwencję i skierowała wniosek o złożenie wyjaśnień do Przewodniczącej Komisji Europejskiej Ursuli von der Leyen.

Z małych kroków w mikro-kroki

Wieloletnie stosowanie tzw. „metody małych kroków” w ostatnich latach doprowadziło do wyraźnego opóźnienia legislacji w stosunku do dynamicznych zmian w świecie nauki, a także do rosnących globalnych kryzysów – od klimatycznego po zdrowotny. Długie wyczekiwanie na potwierdzenie prac nad rewizją zostało przerwane wyciekiem programu prac KE. Dzień przed posiedzeniem Platformy (15 października), Euractiv oraz Politico upublicznili dokument datowany na 14 października 2025 r., z którego jasno wynikało, że Komisja Europejska nie tylko odłożyła w czasie systemową rewizję, ale zredukowała ją do „mikro-kroków”. Ulegając presji lobby przemysłu, Komisja uwzględniła w swoich planach jedynie strategię dla sektora hodowlanego w ramach „Wizji dla Rolnictwa i Żywności” (Vision on Agriculture and Food). To oznacza, że kluczowe reformy, które bezpośrednio przełożą się na prawo do zdrowej żywności dla wszystkich konsumentów i konsumentek w UE, zostały odłożone na nieokreśloną przyszłość.

Jest to sukces lobby, które wzmacnia status quo i nieetyczny, niezrównoważony system żywnościowy, który nie zapewnia bezpieczeństwa ani rzetelnej informacji stronie konsumenckiej.

Konkurencyjność ponad prawem do zdrowej żywności

W trakcie posiedzenia głos zabrały różne strony, w tym organizacje pozarządowe, eksperci oraz lobbyści, z silnie reprezentowaną Copa-Cogeca na czele. R. Muniz z Copa-Cogeca, powołując się na brak konkurencyjności europejskiej produkcji zwierzęcej, stwierdził: „W przeszłości musieliśmy wprowadzić wiele zmian. Musimy wprowadzać zmiany teraz. Nie jesteśmy konkurencyjni w stosunku do innych krajów, takich jak Nowa Zelandia czy Mercosur.”

Tego rodzaju argumenty o „konkurencyjności” i „wysokich kosztach” od dawna służą jako zasłona dymna dla ochrony nieetycznego i nieefektywnego systemu eksploatacji zwierząt oraz nadmiernego zużycia zasobów planety. System ten, skupiony na maksymalizacji zysku i wolumenie produkcji zwierzęcej, jest jednym z głównych motorów kryzysu zdrowotnego i klimatycznego.

Copa-Cogeca wskazała również na skargi rolników dotyczące spadku produkcji przy jednoczesnym wzroście wymagań regulacyjnych. Należy jednak podkreślić, że w obecnym systemie to konsumenci i konsumentki nie mają prawa do pełnej informacji o żywności, którą spożywają, a ochrona ich praw jest wciąż marginalizowana. Lobbyści argumentowali, że opłacalność sektora zależy od utrzymania obecnej liczby zwierząt. Ciągła koncentracja na wolumenie miliardów zwierząt zabijanych rocznie, w imię tradycji i wspierania niewydolnego systemu, jest sprzeczna z długoterminowym planowaniem, które powinno chronić zdrowie publiczne i planetę.

Green REV Institute pyta o prawo do żywności

Green REV Institute, wegański think tank działający na rzecz praw zwierząt i transformacji systemu żywnościowego, na forum posiedzenia zabrał głos, kierując uwagę Komisji na konieczność wprowadzenia systemowych reform w sektorze żywności.

REV zwrócił się z pytaniem, czy w ramach wizji rozwoju unijnych sektorów rolnictwa i żywności (Vision for Agriculture and Food) Komisja planuje kontynuować prace nad legislacją UE dotyczącą Zrównoważonych Systemów Żywnościowych (Sustainable Food Systems Law). Think tank podkreślał, że system żywnościowy stoi dziś w obliczu wielu pilnych wyzwań – od kryzysu klimatycznego, presji na bioróżnorodność i degradacji gleby, po zagrożenia zdrowia publicznego wynikające z masowej produkcji i przetwarzania żywności. Rosnące obawy wynikają z przekonania, że bez silnej, kompleksowej legislacji UE, wysiłki podejmowane w poszczególnych obszarach pozostaną fragmentaryczne i niewystarczające. Sustainable Food Systems Law to kompleksowy pakiet, który miałby chronić prawa konsumentów i konsumentek, zapewniać dostęp do zdrowej i bezpiecznej żywności, a także wprowadzać mechanizmy transparentności w całym łańcuchu produkcji i dystrybucji. To właśnie jego przyjęcie mogłoby zmienić zasady gry w sektorze żywnościowym w Europie.

Pytanie to zostało przekierowane przez Elisabettę Siracusę (Dyrektor w DG AGri – Dyrekcja Generalna ds. Rolnictwa) do Dyrekcji Generalnej ds. Zdrowia i Bezpieczeństwa Żywności (DG Sante). Taka reakcja tylko wzmocniła obawy, że DG AGRI nie zamierza podejść do wyzwań systemu żywnościowego w sposób kompleksowy, integrując aspekty zdrowotne, ekologiczne i społeczne.

KE trwa przy dotychczasowych, zawodnych praktykach

Posiedzenie Platformy potwierdziło, że Komisja Europejska nie tylko unika systemowego ujęcia problemu, ale celowo kontynuuje nieskuteczną „metodę małych kroków”, która w praktyce stała się już „mikro-krokami”. Taka postawa utrwala pozycję nieetycznego, niebezpiecznego i niewydolnego systemu żywnościowego, który stawia zysk ponad zdrowiem publicznym, prawami konsumentów i konsumentek oraz nad transformacją w kierunku sprawiedliwego i zrównoważonego, roślinnego systemu.

Z perspektywy Green REV jest jasne, że potrzebna jest holistyczna i pilna interwencja legislacyjna, która zintegruje ochronę zwierząt, zdrowie ludzi i środowisko w jednym, spójnym pakiecie. Słowa Andrei Gavinellego o konieczności zaangażowania wszystkich departamentów Komisji w działania na rzecz ochrony zwierząt tracą znaczenie, jeśli nie idą za nimi konkretne działania prawne. Think tank podkreśla, że bez systemowej reformy UE ryzyko dalszego pogłębiania kryzysów zdrowotnych, klimatycznych i etycznych w sektorze żywności pozostaje wysokie, a realna transformacja w kierunku zrównoważonego, roślinnego modelu produkcji i konsumpcji pozostanie jedynie deklaracją.

Zdjęcie: Unsplash