Czy kraje są w stanie osiągnąć samowystarczalność żywnościową?

To pytanie zadał sobie międzynarodowy zespół badawczy z Uniwersytetu w Edynburgu, we współpracy z naukowcami z Uniwersytetu w Getyndze. Ich celem było sprawdzenie, w jakim stopniu 186 państw świata jest w stanie samodzielnie zaspokoić potrzeby żywieniowe swoich obywateli, bez konieczności sięgania po import. Wyniki tej kompleksowej analizy opublikowano w czasopiśmie „Nature Food”.

Dlaczego to ważne?

Ostatnie lata dobitnie ukazały, jak kruchy i zawodny potrafi być globalny system łańcuchów dostaw żywności. Tendencje w handlu międzynarodowym, wzrost nastrojów nacjonalistycznych oraz inne czynniki ryzyka są zarówno przejawem, jak i konsekwencją obecnego systemu, który nie zapewnia wystarczającej odporności i stabilności. Wobec tych wyzwań rośnie potrzeba budowy lokalnych, bardziej samowystarczalnych i sprawiedliwych systemów produkcji żywności. Równocześnie nasilają się działania na rzecz promowania zrównoważonych, roślinnych diet, co stanowi ważny krok w kierunku zdrowszych i bezpieczniejszych systemów żywnościowych.

Zespół badawczy przeanalizował dane FAO i posłużył się zaleceniami diety WWF Livewell, która łączy zdrowie ludzi i planety. Zamiast liczyć jedynie kalorie, naukowcy skupili się na siedmiu podstawowych grupach żywności i powiązaniach handlowych pomiędzy krajami. Celem było sprawdzenie, na ile poszczególne państwa są w stanie zaspokoić zalecenia żywieniowe wyłącznie z własnej produkcji.

Gujana liderem, a Europa wciąż uzależniona od importu

Zaskakująco, tylko jeden kraj na świecie – Gujana w Ameryce Południowej – spełnia obecnie wszystkie kryteria samowystarczalności żywieniowej. Ma zaledwie nieco ponad 800 tysięcy mieszkańców, co może częściowo tłumaczyć ten sukces. Dla porównania, nawet tak silne gospodarczo i rolniczo organizmy jak Unia Europejska nie są w stanie samodzielnie wyprodukować wystarczającej ilości warzyw, aby całkowicie uniezależnić się od importu.

Według analizy:

• Około połowa państw osiąga samowystarczalność w zakresie produktów skrobiowych (45%), roślin strączkowych, orzechów i nasion (46%) oraz owoców (47%).
• Tylko 24% krajów produkuje wystarczającą ilość warzyw.
• 91% państw Afryki Subsaharyjskiej nie zaspokaja krajowego zapotrzebowania na warzywa.
• Także Europa Północna, Ameryka Południowa i Karaiby mają trudności z produkcją wystarczającej ilości warzyw.

Co więcej, podobne wyniki uzyskano w analizie opartej na diecie EAT-Lancet, która kładzie jeszcze większy nacisk na zdrowie i zrównoważony rozwój. W tym modelu aż 17 krajów nie spełnia żadnych wymagań żywieniowych, a żadne państwo nie osiąga samowystarczalności w więcej niż pięciu grupach produktów.

Globalne łańcuchy dostaw żywności są nieefektywne i zawodzą – czas na lokalne, samowystarczalne systemy

Wyniki badania jasno pokazują, że globalne łańcuchy dostaw są nieefektywne i zawodzą w zapewnieniu bezpieczeństwa żywnościowego. Pełna samowystarczalność żywnościowa wymaga radykalnego ograniczenia importu i zwrócenia się ku lokalnym, samowystarczalnym systemom produkcji żywności.

Problemem nie jest handel jako taki, lecz nadmierne i jednostronne uzależnienie od pojedynczych partnerów handlowych. Na przykład wiele krajów w Afryce i Azji importuje ponad połowę warzyw z jednego źródła, co czyni je wyjątkowo podatnymi na przerwy w dostawach. Podobne ryzyko dotyczy importu zbóż do Ameryki Środkowej i Karaibów z USA czy roślin strączkowych do Europy ze Wschodu.

Aby zapewnić stabilność i bezpieczeństwo żywnościowe, konieczne jest budowanie lokalnych, samowystarczalnych systemów żywnościowych i stopniowe uniezależnianie się od nieefektywnych globalnych łańcuchów dostaw.

Przyszłość: technologie, inwestycje i nowe modele

Choć obecna sytuacja w wielu krajach nie jest optymistyczna, autorzy badania widzą duży potencjał na przyszłość. W perspektywie do 2032 roku, wiele państw może znacząco poprawić swoją samowystarczalność. Wzrost ten może być napędzany przez nowe technologie: rolnictwo precyzyjne, inżynierię genetyczną, uprawy w kontrolowanych warunkach, akwakulturę i rolnictwo komórkowe – wskazują autorzy badań.

Przykładem jest Singapur, który przyjął strategię „30 by 30”, zakładającą, że do 2030 roku kraj będzie w stanie samodzielnie produkować 30% swojej żywności. Takie działania pokazują, że nawet państwa o ograniczonych zasobach mogą zwiększyć swoją odporność i niezależność, o ile połączą inwestycje z inteligentną polityką żywnościową.

Badanie opublikowane w „Nature Food” jednoznacznie pokazuje, że pełna samowystarczalność żywnościowa jest dziś rzadkością, a uzależnienie od międzynarodowego handlu niesie poważne zagrożenia dla bezpieczeństwa żywnościowego. W obliczu zmieniającego się klimatu, na który w dużej mierze wpływa globalny system żywnościowy, rosnącej populacji oraz narastających napięć geopolitycznych, konieczne jest odejście od globalnej zależności i budowanie lokalnych, zrównoważonych oraz odpornych systemów żywnościowych. Tylko takie podejście może zapewnić stabilność i bezpieczeństwo żywnościowe w przyszłości.

Wyniki raportu dostępne pod linkiem:

Gap between national food production and food-based dietary guidance highlights lack of national self-sufficiency

 Photo: Soo Ann Woon / Unsplash