Transformacja systemu żywnościowego podstawą walki z ubóstwem

Europa od zawsze była symbolem solidarności, demokracji i sprawiedliwości społecznej. Dziś jednak wartości te wystawiane są na ciężką próbę. Coraz więcej obywatelek i obywateli Unii Europejskiej doświadcza ubóstwa żywnościowego, zarówno ilościowego, jak i jakościowego. Z takim mocnym przesłaniem Green REV Institute wraz z kilkudziesięcioma organizacjami społeczeństwa obywatelskiego zwróciły się do Olivera Röpke, Przewodniczącego Europejskiego Komitetu Społeczno-Gospodarczego oraz Katy Tüttő, Przewodniczącej Europejskiego Komitetu Regionów.

Według danych Eurostatu z 2023 r., prawie 10% społeczeństwa UE nie może sobie pozwolić na pełnowartościowy posiłek co drugi dzień. Liczba osób znajdujących się na skraju ubóstwa żywnościowego wyniosła w tym samym roku 22,3%, czyli o 2,6 punktu procentowego więcej niż w 2022 r. W Polsce sytuacja jest szczególnie dramatyczna – aż 17,5 mln osób żyje poniżej minimum socjalnego, a 2,5 mln znajduje się w skrajnym ubóstwie. W Europie Środkowo-Wschodniej problem jest jeszcze bardziej dotkliwy – najwyższy odsetek osób żyjących poniżej minimum socjalnego odnotowano na Słowacji (45,7%), na Węgrzech (44,9%) i w Bułgarii (40,2%).

Obecny system żywnościowy pogłębia nierówności społeczne i kryzys zdrowotny. Jego skutki dotykają przede wszystkim mieszkańców wsi, rodzin o niskich dochodach, dzieci i osoby starsze. Brak dostępu do zróżnicowanej, zdrowej żywności podważa podstawowe prawa człowieka i wartości zapisane w Traktatach UE.

Co piąty obywatel i obywatelka UE codziennie zmaga się z niedostatkiem żywności, zmuszając ich do wyborów, które szkodzą zdrowiu. Skutkuje to chorobami dietozależnymi, nowotworami, problemami psychicznymi i ograniczeniem możliwości zawodowych oraz edukacyjnych. Ubóstwo żywnościowe powoduje również wykluczenie społeczno-polityczne, ograniczając reprezentację tej grupy w debacie publicznej.

Wydaje się, że UE bardziej skupia się na konkurencyjności i wzroście gospodarczym niż na zapewnieniu podstawowego dobra, jakim jest żywność. Budżet UE na lata 2021–2027 przeznacza jedną trzecią środków na rolnictwo, jednak nie przekłada się to na zapewnienie obywatelom odpowiedniego dostępu do zdrowej żywności. Wspólna Polityka Rolna, wraz z polityką zamówień publicznych i eksportem żywności, wciąż pogłębia nierówności, traktując żywność przede wszystkim jako towar dla zysków wielkich przedsiębiorstw.

Raport Food System Economics Commission jasno pokazuje, że obecny system żywnościowy generuje ogromne koszty społeczne, zdrowotne i środowiskowe – około 15 bilionów dolarów rocznie, co odpowiada 12% globalnego PKB. Jednocześnie transformacja systemu, obejmująca inwestycje w rolnictwo ekologiczne, infrastrukturę i badania, kosztowałaby zaledwie 0,2–0,4% światowego PKB, a jej potencjalne korzyści mogą sięgać nawet 10 bilionów dolarów rocznie.

Eksperci wskazują, że globalne subwencje do obecnego systemu żywności i energetyki wynoszą łącznie 13 bilionów dolarów rocznie – kwotę, która mogłaby zapewnić zdrową dietę całej populacji świata. Brak działań w kierunku transformacji systemu żywnościowego oznacza nie tylko brak woli politycznej, ale wręcz naukowy denializm.

Green REV Institute oraz Federacja Bezpieczna Żywność apeluje do Europejskiego Komitetu Społeczno-Gospodarczego i Komitetu Regionów o pilne działania na rzecz sprawiedliwej transformacji systemu żywnościowego, w szczególności:

1. Uznanie prawa do zdrowej żywności za prawo podstawowe w UE.
2. Opracowanie planu przeciwdziałania ubóstwu żywnościowemu, szczególnie w Europie Środkowo-Wschodniej.
3. Wzmocnienie zrównoważonych, lokalnych systemów żywnościowych.
4. Reformę Wspólnej Polityki Rolnej w kierunku Wspólnej Polityki Żywności.
5. Stworzenie mechanizmów wsparcia dla osób najbardziej narażonych na ubóstwo żywnościowe, w tym na poziomie samorządów.

Europa dysponuje zasobami, aby zapewnić wszystkim obywatelom i obywatelkom dostęp do zdrowej żywności. Potrzebna jest jedynie zdecydowana wola polityczna, by zastąpić system oparty na eksploatacji i nierównościach modelem opartym na solidarności, zdrowiu i zrównoważonym rozwoju. To samorządy i regiony mogą stać się liderami tej zmiany, tworząc polityki odpowiadające potrzebom obywateli i obywatelek oraz zapewniające dostęp do bezpiecznej, taniej i zdrowej żywności. Ubóstwo żywnościowe nie powinno mieć miejsca w Europie XXI wieku.

Przeczytaj treść listu tutaj.

Photo: Oliver Röpke, Multimedia Centre | European Parliament