Parlamentarny Zespół ds. zdrowego stylu życia: nowe podejście do walki z otyłością

Parlamentarne posiedzenie Zespołu ds. zdrowego stylu życia oraz przeciwdziałania nadwadze i otyłości odbyło się 9 lipca 2025 r. Tematem spotkania była prezentacja działań Ministerstwa Zdrowia podejmowanych przez Zespół ds. przeciwdziałania otyłości przy Radzie ds. Zdrowia Publicznego. Równolegle z wprowadzaniem programu KOS-BAR Ministerstwo Edukacji, Ministerstwo Zdrowia oraz środowiska eksperckie pracują nad projektem rozporządzenia dotyczącego żywienia w szkołach.

Wprowadzenie programu KOS-BAR do koszyka świadczeń gwarantowanych to pierwszy ważny krok w kierunku systemowego leczenia otyłości w Polsce. Jednak program ten stanowi tylko część znacznie szerszego wyzwania. Otyłość przestała być problemem indywidualnym i stała się chorobą cywilizacyjną o poważnych konsekwencjach zdrowotnych i społecznych, dotykając obecnie około 9 milionów Polek i Polaków. Podczas posiedzenia eksperci i ekspertki oraz przedstawiciele i przedstawicielki resortów zgodnie podkreślili konieczność stworzenia kompleksowego, międzysektorowego planu działania. Leczenie jest niezbędne, lecz bez skutecznej profilaktyki, edukacji i systemowych zmian walka z otyłością nie przyniesie oczekiwanych efektów.

Równolegle trwają prace nad projektem rozporządzenia dotyczącego żywienia w szkołach, którego celem jest poprawa jakości posiłków oferowanych dzieciom. Już na etapie konsultacji zgłoszono jednak liczne istotne uwagi. Krytykowany jest między innymi obowiązek dwóch dni z mięsem w tygodniu, który nie uwzględnia indywidualnych potrzeb żywieniowych wszystkich uczniów i uczennic. Problemem pozostaje również brak regulacji gwarantujących dostęp do posiłków dla dzieci stosujących diety eliminacyjne, co może wykluczać część uczniów i uczennic z korzystania ze szkolnych obiadów.

Z punktu widzenia profilaktyki otyłości oraz prawidłowego rozwoju dzieci kluczowe jest zapewnienie zróżnicowanych i zbilansowanych posiłków, które odpowiadają na różnorodne potrzeby żywieniowe. Niewłaściwe żywienie w wieku szkolnym, zwłaszcza oparte na wysokoprzetworzonych produktach i nadmiarze kalorii, może przyczyniać się do narastającego problemu nadwagi i otyłości wśród dzieci. Właściwie skomponowane menu szkolne, uwzględniające także opcje roślinne i eliminujące niezdrowe składniki, stanowi istotny element profilaktyki chorób dietozależnych, pozytywnie wpływając na zdrowie i samopoczucie młodego pokolenia.

W debacie dotyczącej jakości żywienia w szkołach udział wzięły przedstawicielki organizacji pozarządowych – Green REV Institute oraz Fundacji Rodzice dla Klimatu.

Morgan Janowicz z Green REV Institute zwróciła uwagę, że w ramach swoich działań wraz z innymi organizacjami wielokrotnie apelowały o zmiany w rozporządzeniu dotyczącym sklepików szkolnych, otrzymując wsparcie m.in. ze strony Najwyższej Izby Kontroli oraz Rzecznika Praw Obywatelskich. Projekt rozporządzenia z 16 czerwca nie uwzględnia jednak postulatów środowisk rodziców, młodzieży, naukowców i organizacji pozarządowych. Wprowadza on kontrowersyjne rozwiązania, takie jak obowiązek dwóch dni z mięsem oraz jednego dnia z rybą w tygodniu, jednocześnie ograniczając możliwość zastąpienia nabiału roślinnymi zamiennikami. Takie regulacje mogą mieć negatywny wpływ na zdrowie publiczne.

Morgan Janowicz podkreśliła i przywołała ważne fakty dotyczące obecnych wzorców żywieniowych w Polsce i całej Unii Europejskiej, które odbiegają od zaleceń zdrowotnych – spożycie czerwonego mięsa, cukrów, soli i tłuszczów jest zbyt wysokie, podczas gdy spożycie warzyw, owoców, roślin strączkowych i produktów pełnoziarnistych pozostaje niewystarczające. Komisja Europejska podkreśla, że obecne wzorce żywieniowe przyczyniają się do epidemii chorób niezakaźnych, a według OECD aż 59% dorosłych w UE ma nadwagę lub otyłość. Na problem ubóstwa jakościowego żywności i jego powiązania z otyłością zwraca uwagę także raport Banków Żywności.

W związku z tym Morgan Janowicz zaapelowała o rewizję zapisów projektu rozporządzenia oraz dostosowanie ich do realiów zdrowotnych, społecznych i klimatycznych. Zachęciła wszystkich zainteresowanych do aktywnego udziału w trwających konsultacjach społecznych, aby zapewnić dzieciom i młodzieży jak najlepsze warunki żywieniowe.

Marzena Wichniarz z Fundacji Rodzice dla Klimatu wskazała z kolei na utrzymujący się problem obecności wysokoprzetworzonych, niezdrowych produktów w szkolnych jadłospisach. Przykłady takie jak kotleciki z mortadeli w panierce, gofry podawane z bitą śmietaną jako element obiadu czy parówki w cieście dowodzą niedostosowania oferty żywieniowej do potrzeb zdrowotnych dzieci. Wichniarz podkreśliła, że obecność takich potraw w codziennym żywieniu najmłodszych nie tylko obniża jakość diety, ale przyczynia się do wzrostu ryzyka rozwoju otyłości, chorób metabolicznych i innych schorzeń cywilizacyjnych już od wczesnych lat życia. W jej ocenie problem wymaga natychmiastowej i systemowej interwencji, łączącej zmiany legislacyjne z edukacją żywieniową dzieci, rodziców oraz personelu szkolnego.

Obie ekspertki zgodnie apelują o wdrożenie kompleksowych, systemowych rozwiązań łączących wyższe standardy jakościowe z edukacją oraz zaangażowaniem całej społeczności szkolnej. Szczególny nacisk kładą na zwiększenie dostępności posiłków roślinnych, które nie tylko korzystnie wpływają na zdrowie dzieci, ale także mają pozytywny wpływ na środowisko. Tylko w ten sposób możliwe będzie skuteczne przeciwdziałanie rozwojowi chorób dietozależnych oraz poprawa kondycji zdrowotnej kolejnych pokoleń.

Organizacje pozarządowe podkreślają, że codzienne żywienie dzieci ma bezpośredni wpływ nie tylko na ich zdrowie, ale także na przyszłe wydatki państwa związane z leczeniem chorób cywilizacyjnych, które są konsekwencją złych nawyków żywieniowych. Wprowadzenie wysokich standardów jakościowych i odpowiednich regulacji żywieniowych w szkołach to kluczowy krok w stronę poprawy zdrowia przyszłych pokoleń Polaków.