Czy Europa chroni naszą żywność przed kryzysem klimatycznym?

Zmiany klimatu stanowią poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa żywności w Europie. Susze, powodzie i nowe patogeny wpływają na to, co trafia – lub nie trafia – na nasze stoły. Unia Europejska deklaruje, że ma plan – od systemów ostrzegania po nowoczesne biotechnologie i projekty badawczo-innowacyjne. Ale czy to wystarczy?

W opublikowanym wczoraj na platformie Open Access Government artykule Claire Bury, pełniąca funkcję Zastępcy Dyrektora Generalnego DG SANTE (Komisja Europejska), zwraca uwagę na rosnące wyzwania związane z bezpieczeństwem żywności w kontekście kryzysu klimatycznego. Jej zdaniem odpowiedzią mają być lepsze systemy nadzoru, innowacje technologiczne i wspieranie oddolnych inicjatyw.

Jednym z filarów europejskiego podejścia jest system RASFF, czyli mechanizm szybkiego ostrzegania o niebezpiecznych produktach żywnościowych. Dzięki niemu w krótkim czasie można wykryć zagrożenie i wycofać szkodliwe towary z rynku, co niewątpliwie podniosło poziom bezpieczeństwa w ostatnich dekadach. Jednak krytycy zwracają uwagę, że jest to przede wszystkim narzędzie reagowania „po fakcie”. W dobie nasilających się susz, fal upałów czy nagłych powodzi potrzebne są również działania prewencyjne – od inwestycji w odporność rolnictwa, przez nowe systemy gospodarowania wodą, po wsparcie dla praktyk agroekologicznych.

Drugim obszarem wskazywanym przez Komisję Europejską są Nowe Techniki Genomiczne (NGT), które mają umożliwić hodowlę roślin odpornych na susze czy choroby. W teorii pozwoliłoby to na ograniczenie stosowania pestycydów i zwiększenie stabilności plonów w warunkach niestabilnego klimatu. Z entuzjazmem podkreśla się także, że tego rodzaju rozwiązania mogłyby poprawić konkurencyjność europejskiego rolnictwa. Jednocześnie wielu ekspertów przestrzega, że rozwój biotechnologii niesie ze sobą ryzyko ograniczenia bioróżnorodności i dalszego uzależnienia rolników od kilku globalnych koncernów nasiennych.

Komisja Europejska inwestuje także w nowe badania w tym obszarze w ramach programu Horyzont Europa. Food 2030 to unijna polityka badawczo-innowacyjna, która ma wspierać transformację systemów żywnościowych w kierunku zrównoważonym, odpornym na zmiany klimatu i ograniczającym emisję gazów cieplarnianych. Strategia ta kładzie nacisk na ochronę zasobów naturalnych, rozwój innowacji w produkcji żywności oraz promowanie zdrowych i niskoemisyjnych modeli konsumpcji. Food 2030 działa na poziomie europejskiej polityki i badań naukowych, kreśląc ramy dla strategicznych działań w całej Unii.

Europa od lat uchodzi za globalnego lidera w dziedzinie bezpieczeństwa żywności. Jej standardy należą do najbardziej restrykcyjnych na świecie i bez wątpienia stanowią punkt odniesienia dla innych regionów. Z drugiej strony, ten rygorystyczny system oznacza wysoką biurokrację i często spowalnia wdrażanie innowacji. Do tego dochodzą koszty związane z transformacją systemu rolno-spożywczego, które coraz częściej przerzucane są na producentów i osoby konsumenckie. Nie bez znaczenia pozostaje też fakt, że Europa wciąż w dużej mierze opiera się na imporcie żywności z regionów szczególnie podatnych na skutki zmian klimatu, co czyni ją bardziej narażoną na globalne wstrząsy.

Unia Europejska podejmuje kroki, by chronić naszą żywność w czasach kryzysu klimatycznego. Systemy monitoringu, rozwój biotechnologii i innowacje lokalne to filary, na których można budować przyszłość bardziej odporną i zrównoważoną. Jednak aby te działania były skuteczne, muszą zostać połączone w spójną strategię, która uwzględni zarówno interesy rolników, osób konsumenckich, jak i środowiska naturalnego. Same technologie i pojedyncze projekty nie wystarczą. Potrzebna jest głębsza reforma systemu żywnościowego, większe wsparcie dla lokalnych producentów, dywersyfikacja upraw i promocja zdrowych, roślinnych, a więc mniej emisyjnych, nawyków żywieniowych.

Warto też zwrócić uwagę na najnowszy rozwój związany z unijną polityką żywnościową: Europejska Rzeczniczka Praw Obywatelskich, Teresa Anjinho, wszczęła postępowanie wobec Komisji Europejskiej po skardze złożonej przez Green REV Institute. Organizacja zarzuciła KE brak przejrzystości i wyjaśnień dotyczących porzuconego projektu prawnego Sustainable Food Systems Law (SFSL), kluczowego aktu, który miał stanowić fundament transformacji żywnościowej w Europie.

Green REV podkreśla, że pomimo konsultacji publicznych i oczekiwań społecznych, KE nie przedstawiła przyczyn przerwania prac nad projektem ani harmonogramu kontynuacji działań. Według organizacji, opóźnienie nie jest jedynie formalnym problemem. To realne zagrożenie dla zdrowia ludzi, klimatu i bioróżnorodności. Teresa Anjinho zwróciła się do Komisji o szczegółowe wyjaśnienia i oczekuje odpowiedzi do 19 listopada 2025 r.

Ta interwencja nadaje ton całej dyskusji: to ostrzeżenie, że transparentność i odpowiedzialność będą kluczowe, jeśli działania UE mają być skuteczne i budzić zaufanie obywateli i obywatelek.

Przeczytaj także:

Bruksela zwleka, Green REV Institute działa

Teresa Anjinho wszczyna dochodzenie po skardze Green REV

Photo: Lukas Kienzler / Unsplash