Europejska Tarcza Demokracji

12 listopada 2025 r. Komisja Europejska ogłosiła dwa kluczowe dokumenty mające na celu wzmocnienie demokracji w Unii Europejskiej: Europejską Tarczę Demokracji oraz Strategię UE na rzecz społeczeństwa obywatelskiego. Inicjatywy te stanowią odpowiedź na rosnące zagrożenia dla demokratycznych procesów, w tym dezinformację, zagraniczne ingerencje informacyjne oraz ataki hybrydowe.

Europejska Tarcza Demokracji – kompleksowa odpowiedź na zagrożenia

Europejska Tarcza Demokracji to zbiór konkretnych środków i instrumentów prawnych, które mają zapewnić strategiczne ramy dla ochrony i promowania demokracji w całej Unii Europejskiej. Jak podkreśliła przewodnicząca Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen, „demokracja jest fundamentem naszej wolności, dobrobytu i bezpieczeństwa„. Tarcza koncentruje się na czterech kluczowych obszarach działania.

Po pierwsze, przeciwdziałanie dezinformacji oraz zagranicznej manipulacji i ingerencji informacyjnej. W dobie mediów społecznościowych i szybkiego rozprzestrzeniania się fake newsów, ochrona przestrzeni informacyjnej stała się priorytetem dla instytucji unijnych. Komisja zapowiada utworzenie specjalnej europejskiej sieci kontrolerów informacji, którzy będą weryfikować fakty we wszystkich językach urzędowych UE.

Drugim filarem jest zapewnienie uczciwości i integralności procesów wyborczych. Komisja przygotuje wytyczne dotyczące odpowiedzialnego wykorzystywania sztucznej inteligencji w kampaniach wyborczych – kwestia szczególnie istotna w kontekście rozwoju technologii deepfake i generowania treści przez AI.

Trzeci obszar obejmuje wzmocnienie ram demokratycznych oraz mechanizmów kontroli i równowagi, w tym wolnych, pluralistycznych i niezależnych mediów oraz organizacji społeczeństwa obywatelskiego. W ramach tego działania Komisja zintensyfikuje wdrażanie dyrektywy anty-SLAPP, która chroni przed powództwami zmierzającymi do stłumienia debaty publicznej.

Czwarty filar to wzmacnianie odporności i gotowości społeczeństwa poprzez kształtowanie umiejętności cyfrowych, krytycznego myślenia oraz wspieranie zaangażowania obywatelskiego.

Europejskie Centrum ds. Odporności Demokratycznej

Jednym z najważniejszych elementów Europejskiej Tarczy Demokracji będzie utworzenie Europejskiego Centrum ds. Odporności Demokratycznej. Centrum to, wspierane przez system wczesnego ostrzegania prowadzony przez Europejską Służbę Działań Zewnętrznych, ma zwiększyć wspólną zdolność państw członkowskich do przewidywania zagrożeń, ich wykrywania i reagowania na nie.

W ramach Centrum powstanie platforma dla zainteresowanych stron, która ułatwi dialog między organizacjami społeczeństwa obywatelskiego, naukowcami, środowiskiem akademickim, weryfikatorami informacji i dostawcami mediów. Komisja zamierza również przygotować akt o usługach cyfrowych dotyczący incydentów i protokół kryzysowy, aby ułatwić koordynację i zapewnić szybkie reagowanie na zakrojone na szeroką skalę i potencjalnie ponadnarodowe operacje informacyjne.

Dodatkowo, Europejskie Obserwatorium Mediów Cyfrowych otrzyma za zadanie opracowanie nowych niezależnych narzędzi monitorujących przestrzeń cyfrową.

Strategia UE na rzecz społeczeństwa obywatelskiego

Równolegle do Tarczy Demokracji, Komisja przedstawiła Strategię UE na rzecz społeczeństwa obywatelskiego, która określa konkretne działania mające wspierać i chronić organizacje pozarządowe w ich pracy na rzecz demokracji i praw obywatelskich.

Do 2026 roku ma zostać utworzona nowa platforma społeczeństwa obywatelskiego (CSO), która jeszcze bardziej ułatwi dialog na temat ochrony i propagowania wartości UE. Powstanie także internetowe centrum wiedzy na temat przestrzeni społeczeństwa obywatelskiego, które będzie służyć jako baza informacyjna i edukacyjna dla organizacji w całej Unii.

Komisja proponuje również przeznaczyć w budżecie na lata 2028-2034 aż 9 miliardów euro na nowy program AgoraEU, przeznaczony wyłącznie na wzmocnienie kultury, mediów i społeczeństwa obywatelskiego. To bezprecedensowy poziom finansowania, który pokazuje wagę, jaką instytucje unijne przywiązują do roli trzeciego sektora w budowaniu odpornej demokracji.

Unijny przewodnik dotyczący demokracji

Komisja zapowiedziała także opracowanie unijnego przewodnika dotyczącego demokracji oraz podejmowanie wielu innych dodatkowych środków propagujących wiedzę na temat demokratycznych praw obywateli wynikających z prawa UE. Inicjatywa ta ma na celu edukację obywatelską i zwiększenie świadomości o przysługujących im prawach i mechanizmach ochrony demokratycznych wartości.

Wymiar wewnętrzny i zewnętrzny

Komisja podkreśla, że działania będą miały charakter zarówno wewnętrzny, jak i zewnętrzny. Obejmą nie tylko państwa członkowskie, ale także kraje kandydujące do UE oraz delegatury unijne poza Wspólnotą. Celem jest spójna i skuteczna ochrona wartości demokratycznych, zarówno w Europie, jak i w relacjach międzynarodowych.

Kontrowersje i obawy

Warto zaznaczyć, że Europejska Tarcza Demokracji od momentu zapowiedzi jej utworzenia budzi kontrowersje. Część polityków, ekspertów oraz przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego wyraża obawy, że pod szlachetnym pozorem zwalczania wrogich wpływów może dojść do ograniczenia podstawowych praw i wolności obywatelskich, w tym przede wszystkim prawa do swobodnej wypowiedzi.

Parlament Europejski powołał w grudniu 2024 roku Komisję Specjalną ds. Europejskiej Tarczy Demokracji, która ma wypracować szczegółowe rozwiązania legislacyjne. Komisja specjalna, licząca 33 członków, została utworzona na 12-miesięczną kadencję i ma za zadanie stworzenie bardziej odpornej UE, zdolnej do obrony procesów demokratycznych przed szerokim zakresem zagrożeń hybrydowych.

Polskie doświadczenia

Warto również odnotować, że temat społeczeństwa obywatelskiego był jednym z priorytetów polskiej prezydencji w Radzie UE. Polska zainicjowała dyskusję nad finansowaniem organizacji pozarządowych w ramach Europejskiej Tarczy Demokracji, wskazując na konieczność zapewnienia im stabilności także w okresach „międzykryzysowych”. Ministra ds. Społeczeństwa Obywatelskiego Adriana Porowska podkreślała, że kondycja organizacji w spokojniejszym czasie decyduje o ich skuteczności, gdy pojawi się kryzys. Już 19 listopada 2025 r. Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych organizuje spotkanie dla partnerów poświęcone nowej Strategii UE i potencjalnym konsekwencjom jej wdrażania.

Przedstawione przez Komisję Europejską inicjatywy stanowią kompleksową próbę odpowiedzi na współczesne wyzwania stojące przed demokracją europejską. W obliczu dezinformacji, presji na wolne media, ograniczania przestrzeni obywatelskiej i ryzyk wynikających z transformacji cyfrowej, Unia Europejska stawia na wzmocnienie mechanizmów ochrony demokratycznych wartości oraz wsparcie dla społeczeństwa obywatelskiego jako kluczowego elementu odporności demokratycznej. Pytanie czy KE zauważa, że do powyższych wyzwań przyczynia się w znaczącym stopniu brak lub niewystarczające regulacje dla operatorów cyfrowych, takich jak operatorów mediów społecznościowych. Już dzisiaj potrzebujemy legislacji, która zapewni równowagę pomiędzy użytkownikami platform czy technologii a ich właścicielami.

Źródło: Komisja Europejska

Photo: European Parliament, Multimedia Center