Zmiana systemu żywnościowego musi zacząć się od podstaw

Menu Food Voices prezentuje rezultaty 18-miesięcznych działań realizowanych w ramach europejskiego projektu Food Voices Coalition, finansowanego przez Healthy Food Healthy Planet. Siedem organizacji z sześciu krajów Europy działało na rzecz bardziej sprawiedliwego systemu żywnościowego na poziomie lokalnym – od warsztatów i badań, po kampanie społeczne, rady polityki żywnościowej, sieci współpracy i inicjatywy obywatelskie.

Wspólnym fundamentem było założenie, że osoby mieszkające w danej społeczności najlepiej wiedzą, jak powinien działać system żywnościowy. W działania angażowane były grupy marginalizowane, studenci i studentki, rolnicy i rolniczki, osoby o niskich dochodach, aby ich doświadczenia stały się punktem wyjścia dla zmian.

Niesprawiedliwy system żywnościowy nie jest wynikiem „wyborów osób konsumenckich”, lecz strukturalnych nierówności – przekonuje Food Voices Coalition. Zmiana wymaga przesunięcia władzy w łańcuchu żywnościowym. Lokalnie można tworzyć modele, które później wzmacniają regulacje na poziomie krajowym i unijnym.

Foodrise EU wspierało społeczność żyjącą w obszarze o ograniczonym dostępie do żywności w opracowaniu koncepcji demokratycznego supermarketu. To model sklepu, który łączy sprzedaż żywności z budowaniem więzi społecznych oraz lokalnej odporności gospodarczej. Rozwiązanie to zostało już uwzględnione w strategii żywnościowej Hagi. Projekt pokazał, że osoby o niższych dochodach cenią nie tylko atrakcyjne ceny, lecz także zdrowie, szacunek i możliwość współdecydowania.

Foodrise UK analizowało funkcjonowanie alternatywnych sieci żywnościowych na obszarach dotkniętych ubóstwem w Liverpoolu i Knowsley. Jako przykład posłużył mobilny warzywniak Queen of Greens. Z rozmów z mieszkańcami i mieszkankami wynika, że lokalne inicjatywy prowadzone przez społeczności cieszą się większym zaufaniem niż duże sieci handlowe, co podważa częste założenia dotyczące „wolnego wyboru konsumenta”.

Green REV Institute pokazał, że żywność to kwestia praw człowieka i solidarności społecznej. Zorganizowano Dni Bezpiecznej Żywności oraz uruchomiono magazyn i portal Bezpieczna Żywność. Uczestnicy lokalnych wydarzeń zyskali realny wpływ na działania rzecznicze, wysyłając pocztówki do decydentów z apelem o bezpieczną żywność. W ramach wspólnych działań złożono także skargę do Europejskiej Rzeczniczki Praw Obywatelskich w sprawie niewywiązywania się z zobowiązań dotyczących zrównoważonych systemów żywnościowych.

ALTAA opracowała narzędzie „Mój Odpowiedzialny Supermarket” (“My Responsible Supermarket”), które mapuje 16 obszarów działalności handlu detalicznego możliwych do kształtowania na poziomie lokalnym. Zawiera 50 dźwigni zmiany, które mogą wdrażać supermarkety, oraz 40 dźwigni dla pozostałych interesariuszy. To podejście pokazuje, że praktyki supermarketów można modyfikować lokalnie, a także zachęcać do dialogu i współpracy między menedżerami sklepów a lokalnymi podmiotami działającymi w obszarze żywności. Działania te stanowią dowód na to, że możliwe jest wprowadzenie silniejszych regulacji na poziomie krajowym i unijnym.

CAN France współpracowało z osobami żyjącymi w niepewności ekonomicznej i ze środowiskiem studenckim nad rozwiązaniami dotyczącymi odpowiedzialnych promocji w handlu. Nastąpiła zmiana podejścia: nacisk został przeniesiony z ograniczania szkodliwych ofert na wzmacnianie pozytywnej promocji żywności zdrowej i zrównoważonej, z jednoczesnym zabezpieczeniem przed nadużyciami korporacyjnymi.

CECU działało na rzecz osób mieszkających w pobliżu As Conchas w Galicji, gdzie zanieczyszczenie środowiska doprowadziło do lokalnych konfliktów. Sprawa została przedstawiona jako walka o prawa człowieka, co zakończyło się historycznym wyrokiem uznającym skażenie wody za naruszenie tych praw. Równolegle powstał regionalny sojusz wspierający sprawiedliwą politykę żywnościową.

Terra! współdziałało ze społecznościami w Rzymie doświadczającymi niepewności żywnościowej. Podkreślono jej złożoność: to nie tylko brak jedzenia, lecz także osłabienie więzi społecznych oraz pogorszenie dobrostanu psychicznego. Wsparcie dla lokalnych liderów i działań oddolnych przyczyniło się do powołania miejskiej Rady Polityki Żywnościowej.

Zmiana systemu żywnościowego to nie tylko liczby i wskaźniki. Liczy się także sposób działania. Projekt promował współpracę, uważność na potrzeby społeczności i uczenie się poprzez doświadczenie. Takie podejście buduje trwałą zdolność do wprowadzania zmian na przyszłość, a sprawiedliwy system żywnościowy zaczyna się tam, gdzie każda osoba ma możliwość bycia wysłuchaną i traktowaną z szacunkiem.

Photo: Gonzalo Mendiola on Unsplash