Pomoc żywnościowa dla wszystkich czy tylko dla wybranych?

Program Fundusze Europejskie na Pomoc Żywnościową (FEPŻ), realizowany przez Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa i zarządzany przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, ma wspierać osoby w trudnej sytuacji życiowej – od osób ubogich i bezdomnych po uchodźców. W teorii zapewnia podstawowe bezpieczeństwo żywnościowe, w praktyce jednak pojawiają się pytania o dostępność programu, jakość dystrybuowanej żywności oraz jej wpływ na zdrowie i środowisko. Krytycy wskazują również, że skład paczek i wybór dostawców często nie uwzględnia diet roślinnych, ani potrzeb osób z alergiami pokarmowymi.

Już w 2022 r. organizacje społeczne, w tym Green REV Institute, ostrzegały, że FEPŻ w obecnym kształcie może nie w pełni odpowiadać na wyzwania społeczne, jednocześnie pomijając istotne kwestie zdrowotne i środowiskowe. W liście otwartym do ministerstwa postulowano m.in.: wprowadzenie jasnych kryteriów ekologicznych w przetargach na dostawy, promowanie żywności roślinnej, ograniczenie plastiku, uwzględnienie ochrony zwierząt.

Autorzy podkreślali, że pomoc żywnościowa powinna nie tylko przeciwdziałać ubóstwu i wykluczeniu, ale też wspierać zdrowe nawyki żywieniowe oraz realizować cele Europejskiego Zielonego Ładu i strategii „Od pola do stołu”. Obecny model – zdaniem krytyków – może utrwalać niezdrowe wzorce konsumpcji i pomijać szanse na połączenie wsparcia społecznego z ochroną klimatu.

Podczas spotkania organizowanego przez OFOP przedstawiciele koalicji Future Food 4 Climate apelowali: „Program Pomoc Żywnościowa pogłębia kryzys klimatyczny, przyczynia się do utraty bioróżnorodności, zwiększa ubóstwo i nie traktuje zwierząt jako istot żywych, lecz jako element przemysłu. Tym samym dystrybuowana żywność nie jest zrównoważona.”

W odpowiedzi Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej zadeklarowało jedynie, że przeanalizuje możliwość szerszego uwzględnienia aspektów klimatycznych i środowiskowych w przyszłych dokumentach wdrożeniowych programu. Do dziś ta deklaracja nie znalazła odzwierciedlenia w praktyce.

8 lipca 2025 r. KOWR ogłosił postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego pn. „Dostawy artykułów spożywczych w ramach Programu Fundusze Europejskie na Pomoc Żywnościową 2021–2027 Podprogram 2025”, o szacunkowej wartości ponad 532 mln zł netto.
Zamówienie obejmuje dostawę ponad 63 tys. ton żywności do ogólnopolskiej sieci magazynów organizacji, a wsparciem ma zostać objętych 1,3 mln osób najbardziej potrzebujących. Dystrybucja artykułów potrwa do listopada 2025 r.

Przedmiotem zamówienia jest dostawa 24 artykułów spożywczych – w tym m.in. szynki wieprzowej, gulaszu angielskiego, kiełbasy podsuszanej oraz klopsików wieprzowych w sosie koperkowym.

W sierpniu 2025 r. Green REV Institute skierował do Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej oraz KOWR wnioski o udostępnienie informacji publicznej. Organizacja domaga się m.in.: pełnego zestawienia wagowego i ilościowego wszystkich 24 produktów (gramatura, liczba opakowań), informacji o wariantach produktów (np. typy mleka, rodzaje mięsa, wersje przetworzone), wyjaśnienia, czy przewidziano zamienniki dla osób na dietach roślinnych, wegetariańskich, wegańskich oraz z alergiami i nietolerancjami (laktoza, gluten) – a jeśli tak, to jakie są to produkty, kto je dostarcza, w jakiej ilości i na jakiej podstawie, uzasadnienia braku takich alternatyw, jeśli nie zostały przewidziane.

Organizacja pyta także o kwestie, które zazwyczaj pozostają na marginesie dyskusji:

• Na jakiej podstawie merytorycznej, zdrowotnej lub ekonomicznej umieszcza się w paczkach przetworzone mięso? Czy to efekt wytycznych MRPiPS, zaleceń instytucji zarządzającej czy zapisów przetargowych?
• Czy skład paczek był konsultowany z lekarzami, dietetykami lub ekspertami ds. zdrowia publicznego, a jeśli tak – gdzie są ich opinie?
• Dlaczego w decyzjach nie uwzględniono stanowiska WHO i innych instytucji ostrzegających przed ryzykiem nowotworów związanym z przetworzonym mięsem i czy istnieją raporty, które to pominięcie uzasadniają?
• Czy ministerstwo bada lub planuje badać wpływ takiej żywności na zdrowie beneficjentów?
• Czy rozważane jest wprowadzenie alternatywnych źródeł białka (np. roślinnych) – jeśli tak, w jakim zakresie i kiedy?
• Jak obecny skład paczek wpływa na dostępność pomocy dla osób z alergiami lub na specjalnych dietach? Czy prowadzi się weryfikację potrzeb żywieniowych beneficjentów i kto to robi?

Szczególnie istotnym punktem wniosku jest kwestia przetworzonego mięsa, które WHO klasyfikuje jako czynnik rakotwórczy. Green REV pyta więc, dlaczego te rekomendacje są ignorowane i czy w programie bierze się pod uwagę ryzyko zdrowotne najuboższych grup społecznych.

Dla organizacji społecznych kluczowe znaczenie ma nie tylko skuteczność pomocy żywnościowej, lecz także przestrzeganie standardów zdrowotnych, środowiskowych i etycznych. Skuteczna pomoc nie powinna odbywać się kosztem zdrowia beneficjentów ani w oderwaniu od zasad zrównoważonej produkcji żywności. Zdaniem krytyków, włączenie do programu większej ilości produktów roślinnych, lokalnych i nieprzetworzonych mogłoby jednocześnie poprawić stan zdrowia osób potrzebujących i zmniejszyć ślad środowiskowy systemu dystrybucji żywności w Polsce.

Przeczytaj także:

UE finansuje pomoc, a żywność znika. Śledztwo w sprawie programu FEPŻ

List Otwarty ws. FE na Pomoc Żywnościową 2021-2027

Odpowiedź Ministerstwa ws. programu FE Pomoc Żywnościowa

Pomoc Żywnościowa jako paliwo dla kryzysu klimatycznego?

Apel do Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej ws. pomocy żywnościowej

Odpowiedź Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej ws. FE Pomoc Żywnościowa

Photo: Freepik